تنبور مست

تنبور مست

تنبور مست وبلاگی است پیرامون موسیقی ملی و ساز باستانی تنبور
تنبور مست

تنبور مست

تنبور مست وبلاگی است پیرامون موسیقی ملی و ساز باستانی تنبور

آشنایی با دستگاه شور:

میرزا عبدالله استاد بزرگ موسیقی (1297_1222) ردیف موسیقی ایران را به هفت دستگاه اصلی به نامهای شور،سه گاه ،‌ چهارگاه ، همایون ، ماهور ، نوا و راست پنجگاه و 5 دستگاه فرعی به نام های ابوعطا ، ترک ، افشاری ، دشتی ، اصفهان تقسیم نمود .
به چگونگی حالات ،کیفیت و فرم هر کدام از دستگاههای 12 گانه می پردازیم.
دستگاه شور را تعدادی از موسیقی دانها مادر دستگاههای ایرانی می دانند ، به نظر می رسد چنین تلقی از دستگاه شور صحیح نباشد چرا که با این نگرش کلیه دستگاههای موسیقی ایران باید بر مبنای دستگاه شور استوار باشد کما اینکه 4 آواز ابوعطا ، ترک ، افشاری و دشتی بر مبنای دستگاه شور است ولی دستگاه همایون و چهارگاه به کلی با دستگاه شور تفاوت ملودیک دارند شاید بتوان از دستگاه سه گاه به وسیله گوشه های زابل یا مویه نزدیکی به دستگاه شور را ایجاد کرد و می شود از گوشه دلکش دستگاه ماهور نزدیکی به گوشه شهناز یا سلمک شور ایجاد کرد و از نوا هم همینطور ، اما هیچ کدام از گوشه ها و تکیه های دستگاه همایون ، چهارگاه نزدیکی ملودیک با هیچ کدام از گوشه ها و تکیه های دستگاه شور ندارند و اگر گسترش کمی دستگاه شور را ملاک مادر بودن آن بدانیم دستکاه ماهور ، راست پنج گاه و حتی نوا تعداد گوشه هایشان از دستگاه شور بیشتر است .
بدون اینکه 4 آواز دستگاه شور را در این مسئله دخالت دهیم ، فواصل دستگاه شور را با زبانی بیان می کنیم که هم اهل موسیقی و هم کسانی که ذوق موسیقیایی دارند از آن بهره ببرند و از اصطلاحات ویژه که زبان اهل موسیقی است سعی می کنیم پرهیز نماییم .
در ابتدا چند تعریف را بیان می کنیم :
1) چنانچه نت شروع یک گام یا مایه را نت ر فرض نمایم درجه دوم این مایه یا گام نت می میشود . با این حساب یک گام یا مایه از 8 درجه تشکیل می شود
2) به علاوه نت شروع هر گام یا مایه را تونیک و نت هم نام آن در گام یا مایه را هنگام می گویند.
مثال:
(هنگام)DO – RE – ME – FA – SOL – LA – SI – DO (تونیک)
3 ) اندازه بین دو نت را فاصله می گوییم در گام بالا بین نت RE و DO را فاصله می گوییم . در یک گام همیشه هفت فاصله وجود دارد ، فاصله بین نت تونیک با نت بعدش را فاصله اول ، بین نت دوم و سوم را فاصله دوم و ........ پس یک گام از هفت فاصله و 8 درجه تشکیل می شود.
DO(فاصله هفتم) SI ( فاصله ششم) LA(فاصله پنجم) SOL (فاصله چهارم) FA (فاصله سوم) MI (فاصله دوم) RE (فاصله اول)DO
فاصله های دستگاه شور عبارتند از فاصله اول و دوم 4/3 پرده ، فراصله سوم و چهارم 1 پرده ، فاصله پنجم 2/1 پرده ،‌ و فاصله ششم وهفتم 1 پرده می باشد . چنانچه تونیک دستگاه شور را نت LA در نظر بگیریم روی محور ، دستگاه شور دارای چنین فاصله ای می باشد.
LA (1 پرده) SOL (1 پرده) FA ( ) 2/1 پرده)MI (1 پرده)RE (1 پرده) DO (4/3 پرده) (کرن)SI 4/3 پرده LA (
برای اجرای همه گوشه های یک دستگاه از جمله شور با این فاصله یاد شده نمی شود همه ی گوشه ها را اجرا نمود بلکه برای اجرای بعضی گوشه ها باید تغییراتی را در فاصله ها ایجاد کرد که این تغییر فاصله با دادن علاماتی کم کننده یا زیاد کننده نتها به دست می آید این علایم در موسیقی ایرانی چهار عدد به نام های : دیز # 2/1 پرده اضافه ،‌بمل 2/1 پرده کم ،‌ سری (sori) 4/1 پرده اضافه ، کرن 4/1 پرده کم می باشد . این علامات برای کل دستگاه شور علامات عرضی ( arazi ) و برای ایجاد ملودیک گوشه مورد نظر ترکیبی می باشد . اولین تغییر به گوشه شهناز یا سلمک بر می گردد که درجه پنجم 4/1 پرده کمتر می گردد و فاصله های چهارم و پنجم هم تغییر پیدا می کند نمایش آن چنین می شود .
LA(یک پرده) SOL (یک پرده) FA (4/3 پرده)MI (کرن)(4/3 پرده)RE (1 پرده) DO(4/3 پرده)SI (کرن) (4/3 پرده) LA
دومین تغییر برای گوشه حسینی و تعداد دیگری گوشه به دست می آید که درجه نهم شور ( درجه دوم از اکتاو ) 4/1 پرده کم می شود علاوه بر اینکه درجه پنجم هم مانند گوشه شهناز 4/1 پرده کم می شود محور آن چنین است .
LA(یک پرده) SOL (یک پرده) FA(4/3 پرده MI(کرن) (4/3 پرده)RE(یک پرده) DO(4/3 پرده)SI (کرن)(4/3 پرده)LA
(2/1 پرده)SI(یک پرده) (بمل)DO
که در اینجا نسبت به مایه ی اولیه شور و محور اولیه فاصله های چهارم ، پنجم ، هشتم و نهم تغییر می کند .
هر چند اجرای ملودی های یک دستگاه با توجه به شرایط روحی روانی نوازنده بستگی دارد که یک دستگاه را چگونه بنوازد و در شنونده چه تاثیری بگذارد و همچنین شنیدن یک ملودی بستگی به حالات روانی شنونده هم دارد اما به طور کلی دستگاه شور را می شود چنین توصیف نمود :
دارای ملودی های آرام تا اندازه ای غمناک ، دارای پند و اندرز به دور از هر گونه حس مبارزه طلبی و گرایش به سوی شادی .

این هم عکس هایی از کنسرت اساتید در تهران:


 

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد