بررسی حضور ساز تنبور در سایر کشور های جهان

تنبور مست برای شناسایی بیشتر ساز تنبور قصد دارد به بررسی سابقه حضور این ساز در نواحی مختلف ایران و سایر کشور های جهان بپردازد . از دیدگاه نویسنده منبع کامل و جامع بررسی این ساز در حال حاضر رساله ی استاد مرحوم سید خلیل عالی نژاد است که به صورت کتابی با عنوان تنبور از دیرباز تا کنون به چاپ رسیده است . از آنجایی که شاید بسیاری از یاران امکان مطاله ی این کتاب را  نداشته باشند مطالبی چند را از این رساله انتخاب کرده ام که طی امروز و زوزهای آینده در اختیار دوستان عزیز قرار میدهم .

یاد و خاطره ی استاد سید خلیل عالی نژاد شهید را حق را گرامی میداریم و به یک بیت از این نوازنده ی چیره دست تنبور بسنده میکنیم که :

عاشقی در خون خود غلطیدن است       زیر شمشیر غمش رقصیدن است

با نگاهی به مقالات و کتبی که در مورد موسیقی ملل جهان نگارش یافته می توان دریافت که تنبور در بیشتر سرزمینها به نوعی حضور دارد . البته نهایتا پیداست که تنبور به هر کجا که رفته اصل آن از ایران است .

در این قسمت با مرور بر آثار معتبری که در خصوص موسیقی اقوام گوناگون نوشته شده حضور تنبور را در کشور های دیگر جهان مطالعه می نماییم .

تنبور در هند :

متداولترین ساز زهی در هند تنبور است . این ساز در همه جا دیده می شود کاسه ی آن را از چوب یا کدو می سازند . چهار تار دارد که سه تای اول فولادی و چهارمی از برنج است . علاوه بر تارهای اصلی رشته های کوچکی از ابریشم بین خرک و تارها بسته اند که به طنین آن کمک می کند . برای نواختن سر ساز را روی شانه می گذارند و با انگشتان دست چپ تار ها را میکشند .

این ساز به صورت دست باز نواخته می شود (یعنی فاقد دستان است) و همیشه برای همراهی آواز به کار میرود .

در قسمت های جنوبی هند سازی وجود دارد موسوم به تنبور که دارای چهار تار است و فاقد دستان است و دارای خرکی از جنس عاج است که جای آن قابل تغییر است .

تنبور در آفریقا:

در شمال آفریقا نوعی تنبور سه سیم با کاسه ای کوچک و دسته ای باریک و بلند وجود دارد که آنرا با سر انگشت می نوازند .

تنبور در چین:

تنبور زمانی که به چین راه یافت تنپولا نامیده شد . نوعی دیگر از آن که به پیپا موسوم است دارای کاسه ی کوچک است که بر روی صفحه و دسته دارای پرده هایی از جنس ابریشم می باشد . ایت تنبور دارای چهار رشته ی تار است و گوشیهایش در دو طرف آن قرار دارند . قدمت آن  به دو هزار سال می رسد . بیوا تنبور دیگری است که تکامل یافته ی پیپا می باشد . اقسام تنبور چهار تار در چین بیشتر متداول است .

تنبور در مصر و سوریه:

نوعی از تنبور که دارای کاسه ای بیضی شکل میباشد در مصر و سوریه رواج دارد . در سوریه تنبور را بوزوک یا بزق می نامند .

تنبور در منطقه بالکان :

تنها ساز اسلاو های جنوبی که در قرن نوزدهم میلادی رواج بسیار یافت تنبور میباشد . این ساز ظاهرا از ایران به ترکیه برده شد و در دوره ی تسلط ترکان بر اروپای مرکزی به آن دیار راه یافته است . این تنبور کاسه یطنینی کم حجم و دسته بلندی دارد و معمولا دارای چهار سیم است . این سیم ها بوسیله ی مضراب یا زخمه به ارتعاش در می آید و از آن صدای مطبوع و لطیفی شنیده می شود .

اسلاو ها در حدود سال ۱۸۵۰ تنبور را به عنوان ساز ملی خود انتخاب کردند و از آن به بعد روز به روز بر علاقمندان این ساز افزوده شد .

ادامه دارد ...